6- Çinlilerin Karşı Tedbirleri
687 yılının başında Ch'ang-p'ing'e giren Kutlug,
yine general Hei-ch'ih Ch'ang-chih kumandasındaki Çin ordusu tarafından karşılandı.
Birkaç ay sonra Kutlug ve Tonyukuk tekrar Shuo eyaleti topraklarına akın yaptılar.
Adı geçen Çinli kumandanın idaresine Li To-cha,
Wang Chiu-yen gibi bazı generaller de yardımcı olmak maksadıyla ordularıyla katılmıştı.
Kalabalık Çin ordusu bu sefer Gök-Türkleri mağlup etmeyi başardı.
Bugünkü Shan-hsi eyaletinin Shuo vilayeti yakınlarında yapılan savaşta
Gök-Türkler yenilmişlerdi.
Çin ordusu onları kırk li (23,04 km)'den fazla takip etti ise de
herhangi bir saldırı yapamadı [63].
Gök-Türk ordusu Gobi Çölünün içlerine çekilerek
bu mağlubiyetin yaralarını sarmaya başladı.
Galibiyetlerini daha da pekiştirmek isteyen Çinliler,
bunun sonrasında başkumandan Hei-ch'ih Ch'ang-chih'nın idaresi altında
kuzeye doğru büyük bir askeri harekat planlıyorlardı.
Fakat öncü kuvvet olarak gönderilen Ts'uan Pao-pi,
Gök-Türkleri yakından takip ediyordu.
Arkasından gelen takviye ordusunu beklemeden harekete geçti.
Onları hazırlıksız yakaladığını zannediyordu.
ancak Gök-Türkler onun vaktinden önce hücum edeceğini duydular.
Daha Çin ordusu saldırıya başlamadan,
ani bir baskınla onları bozguna uğrattılar.
Ordusu tamamen yok olan Ts'uan Pao-pi kaçarak ülkesine geri döndü.
Bu mağlubiyet, T'ang imparatorluğunun kendisine karşı
bağımsızlığını ilan ederek kurtulan ve hızla büyüyüp gelişen
Gök-Türk devletini yıkmak konusundaki bütün umutlarını söndürmüştü.
Çünkü, 682 yılından başlayarak 687 yılına kadar kaynaklara aksettiği kadarıyla
Çin sınırlarına sayısız akınlar yapılmış,
bunlara karşı T'ang hanedanı orduları herhangi bir zafer elde edememişti.
Bu yılın ortalarında bahsettiğimiz galibiyeti gören Çin imparatoriçe Wu,
Ts'uan Pao-pi'yi cezalandırdı.
Onun başkumandanı He-ch'ih Ch'ang-chih'yı da görevinden azletti.
İmparatoriçe Kutlug Kagan'a duyduğu nefretinden dolayı
onun unvanını ''kısa ömürlü Kutlug'' (Pu-tsu-lu) şeklinde değiştirdiğinde ilan etmiş,
böylece intikam almayı düşünmüştü [64].
Kutlug hakkında Çin kaynaklarında 688 yılına ait bilgi bulunmamaktadır.
689 yılına gelindiğinde Çin imparatoriçesi Wu,
Gök-Türklere karşı yeni ordular hazırlama faaliyetine girişti.
Budist rahip Hsie Huai-i, teşekkül edilen ve Hsin-p'ing-tao ordusu adı verilen askeri birliğin
başkumandanı tayin edildi.
Kendisine kuzeye büyük sefer yapıp, Gök-Türkleri yenmesi görevi verildi.
Adı geçen kumandan, bugün Sui-yüan eyaletinin Ho-lin-ko-er şehrinin güneyindeki
Ts'u (Mor) Irmağına kadar ilerledi.
Fakat herhangi bir Gök-Türk ordusu ile karşılaşmadı [65].
Dört ay sonra yine onların üzerine sefer düzenlendi.
Fakat bu seferlerin neticesi hakkında kaynaklarımızda bilgi yoktur.
Eğer Çin galip gelse Çinli tarihçiler kesinlikle bunu zikrederlerdi.
Kaynakça
Gök-Türkler I-II-III, 3 cilt bir arada 2. Baskı, sf: 339-340, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2014,
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl