Kapgan Kagan

II- KAPGAN KAGAN DEVRİ

1- Kapgan'ın Tahta Geçmesi

692 yılında Gök-Türk devleti tahtına oturan Kapgan Kagan,
II. Gök-Türk devletinin kurucusu Kutlug (İlteriş)'un ölümünden sonra hükümdar olmuştur.
Üzerine devraldığı hızla büyümekte olan devleti ağabeyi gibi,
onun bıraktığı yerden başlayarak,
her yönden geliştirmeye devam etmiştir.

552 yılında kurulan I. Gök-Türk Devleti 582'de Doğu ve Batı olmak üzere
iki kısma ayrılmıştı.
630 yılında her iki devlet de Çin hakimiyetine girdi.
Yaklaşık elli yıl Çin nüfuzunda yaşadıktan sonra Kutlug ve yardımcısı Tonyukuk
liderliğinde başlayan istiklal hareketi,
kısa süre içerisinde yeni tesis edilen devleti güçlendirmeye,
Çin esaretindeki Türk boylarını kurtarmaya,
dağınık Türk boylarını bir araya getirmeye çalıştı.
Zaferlerle dolu olan kağanlığı 692'de ölümüyle son buldu.
Kendi oğullarından yaşı küçük olduğu için yerine Çin kaynaklarında
adından korkuyla bahsedilecek olan kardeşi Kapgan geçti.

Kapgan Kagan'ın hükümdarlığı iki yüz yıl süre Gök-Türk Devleti tarihi içinde
24 yıl gibi uzun sayılabilecek bir kaganlık süresini teşkil etmektedir.
Faaliyetlerinin ölümünden 18-20 yıl sonra dikilecek olan
Orhun Yazıtlarında gayet açık şekilde anlatılmış olması,
onun döneminin şöhretini Türk tarihi açısından daha da artırmaktadır.
Bu devre ait bütün tarihi kaynaklara bakıldığında
ortaya çıkan gerçek şudur:
Kapgan en çok zafer kazanan, Çin'i en fazla korkutan,
o devirde yaşayan bütün Türk topluluklarını hemen hemen idaresi altına alan,
devletini çağının en kuvvetlisi yapan kagandır.
Bu da incelemeye çalıştığımız Kapgan devrinde
Gök-Türk devletinin önemini göstermektedir.

Fatih anlamına gelen ''Kapgan'' onun unvanıdır [68].
Ayrıca Tonyukuk'a ait yazıtlarda Bögü olarak da zikredilmiştir [69].

692 yılında Kutlug'un ölümüyle boşalan Gök-Türk kaganlık tahtına Kapgan geçti.
Onun Çin kaynaklarında mevcut biyografilerinde
kaganlığı zorla ele geçirdiği kaydedilmiştir [70].
Orhun Yazıtlarına göre ise durum farklıdır [71].
Yaşı küçük olan Bilge ve Kül Tegin'in yerine töreye uygun olarak
tahta geçtiği bildirilmektedir.
Ayrıca diğer Çin kaynağı TCTC'de Kapgan'ın zorla değil,
sadece kendisini kagan ilan ettiği anlatılmıştır [72].
Gök-Türk tarihi boyunca,
birkaç defa hükümdar öldüğünde yerine mutlaka oğullarından birinin değil,
siyasi iktidar gücüne sahip olanın,
bir başka ifade ile kuta malik olanın kagan olduğu görülmektedir.
Yaşları küçük olan Bilge ve Kül Tegin'in yerine Kapgan'ın kagan olması
son derece tabii karşılanmalıdır.
Ayrıca KTD, 16'da ve BKD, 14'te töre gereğince
amcam tahta oturdu denmektedir.
Kapgan tahta oturur oturmaz yaptığı ilk iş ağabeyi adına
Baz Kaganın balbalını dikmek oldu.

Kaynakça

Gök-Türkler I-II-III, 3 cilt bir arada 2. Baskı, sf: 343-344, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2014,
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl