b- Tardu'ya Karşı Büyük Askeri Harekat ve Töles Boylarının İsyanı
Çinliler, Gök-Türk Devletinin tek hakimi olan Tardu (Pu-chia)'yu devirmek,
onun yerine Çin'de kendilerinin desteğiyle kağanlığını ilan eden
Ch'i-min'i kuzeye yerleştirmek istiyorlardı.
Bunun için iki koldan harekete geçme planı hazırladılar.
Birinci koldan daha önce Gök-Türklere karşı bazı başarılar kazanmış olan Yang Su,
Yün eyaletine başkumandan tayin edilerek, yollandı [331].
Diğer taraftan Ch'ang Sun-sheng,
Ch'i-min'e onun kuvvetleriyle başka bir yoldan Tardu ile
Çarpışmak üzere yola çıktı (601) [332].
602 yılının mayıs ayında Gök-Türklerden A-wu-ssu-li Erkin ve beraberindeki kuvvetler,
güneye ilerleyip, Ch'i-min'e saldırdılar.
Ch'i-min'in yanında bulunan Çinli kumandan Sarı Nehrin kuzeyine geçmiş,
fırsattan istifade eden Erkin ani bir hareketle Ch'i-min'i bastırmıştı.
Aslında bundan vazgeçip, ayrılmışlardı.
Ch'i-min'i bozguna uğratan, A-wu-ssu-li Erkin,
ondan beş-altı bin Türk insanını geri almayı başarmış
ve iki yüz bin hayvanını ele geçirmişti.
Fakat, Çinli başkumandan Yang Su, derhal harekete geçti.
Emrindeki bütün orduları seferber ettiği bu savaşta
60 li'den fazla bir alanda dönerek çarpışmalar oldu.
Gök-Türkler kuzeye çekildi.
Gece takibe çıkan Yang Su, onların bulunduğu yere yaklaştığında iki kişiyi önden
Gök-Türkleri kandırmak için gönderdi,
iki Çinliye inanan Erkin ve adamları, hazırlıksız bir şekilde Çin ordusuna yakalanıp,
ağır bir mağlubiyete uğradılar;
Ch'i-min'den aldıkları hayvan ve insanları geri bırakmak zorunda kaldılar [333].
Yang Su'nun emrindeki generallerden silahşör Liang Mo,
bu çarpışmalarda esas saldırıyı yapmıştı [334].
Başkumandan Yang Su,
generaller Chang Ting-ho ve Liu Sheng'ı farklı yollardan Gök-Türklerin üzerine yollamış,
bunlar çok sayıda asker yakalayıp ve öldürüp geri dönmüşlerdi [335].
Çin ordusu geri dönünce Tardu'ya bağlı olduğu anlaşılan kuvvetler,
Ch'i-min'e bir hücum daha yaptılar.
Yang Su, bu sefer Fan Kui vasıtasıyla K'u-chie-ku'da onları tekrar yendi [336].
Kaynakça
Gök-Türkler I-II-III, 1 cilt bir arada 2. Baskı, sf: 72-73, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2014,
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl