10- Çin'de Taht Değişikliği ve Bunun Gök-Türkleri Etkilemesi
Çin'i yaklaşık yirmi yıldan beri idare eden İmparatoriçe Wu,
tahtı Chung Tsung'a terk etti (705).
Bu suretle Gök-Türk-Çin münasebetlerinde yeni bir devir açıldı.
Çünkü tahta yeni geçen Çin imparatoru farklı tutum içindeydi.
Bunun üzerine tekrar hücuma geçen Kapgan,
Ling eyaletinin Wu-sha kasabasına saldırdı (706 yılı 2. Ay) [122].
Bu sırada Ling-wu bölgesi ordusu başkumandanı Sha-t'o Chung-i,
Gök-Türk ordusuna karşı koymaya çalıştı ise de
Çin generallerinin hepsi yenilip geri çekildiler.
Söz konusu savaşlarda Bilge de önemli rol oynadı [123].
Bu savaşlar sırasında ölen insanların sayısı hakkında Çin yıllıkları
CTS ile HTS farklı bilgiler vermektedir.
Aynı sırada Çin'de büyük kuraklık oldu.
CTS 194A, 6 binden fazla insanın öldüğünü kaydederken,
HTS 215A, bu rakamı 10 binlere çıkarmaktadır [124].
Aynı ay içerisinde başka bir koldan Yüan ve Huei gibi eyaletlere giren
Gök-Türk kuvvetleri Lung-you bölgesini yağma ettiler.
10 binden fazla at, 10 binden fazla koyun ele geçiren Kapgan geri döndü.
Bunun üzerine Gök-Türk saldırılarına karşı bir şey yapamayan Çinli general
Sha'to Chung-i görevinden alındı.
Gök-Türk saldırılarından iyice yılan Çin'in yeni imparatoru,
daha önce kabul edilmiş olan evlilik teklifini reddetti.
Üstelik Kapgan'ı öldürene prens ve büyük generallik rütbelerinden birini
tevcih edeceğini ilan etti.
İmparatorun bu sırada aldığı karşı tedbirlerden biri de CTS'de belirtilip,
HTS'de işaret edilmeyen ''imparatorun bütün memurlara Gök-Türkleri yıkıp
ele geçirmek için planlar yapmalarını emretmesidir [125].
Bu emir bundan sonra gelişen Gök-Türk tarihi içinde çok önemli rol oynayacaktır.
Çünkü birbiri ardına planlar hazırlayan Çinli devlet adamları;
Gök-Türklerin güneye akın yollarını kesmek için üç tane Shou-chiang-ch'eng
(teslim alma kalesi) kurulmasını,
General Sha'to Chung-i'nin korkak olduğu için görevden alınmasını,
diğer kumandanlara mükafat verilmesini,
sınır boylarındaki valilerin çok dikkatli seçilmesini,
askerlerin çoğaltılıp, gerekli levazımatın yığılmasını imparatora tavsiye ederek,
Gök-Türklere karşı, sefer yapılmasını,
ancak daha önce Gök-Türk ülkesi içinde müsait durumun yaratılmasını,
öte taraftan kazanılacak süre içerisinde onlara karşı savaşacak ordunun eğitimi
fırsatının elde edilebileceğini, diğer taraftan çok geniş çapta bir sefer açabilmesinin
mümkün olacağını bildirdiler.
Evlilik teklifinin reddedilmesine çok kızan Kapgan,
Gök-Türk Devleti içerisinde yakaladığı
resmi memur sıfatlı Çinli Ts'ang Ssu-yen'i öldürttü.
Bu şahıs her ne kadar Liu Mau-tsai tarafından elçi olarak gösterilmekte ise de [126]
yıllıklar söz konusu hadiseyi anlatırken,
genelde kullanılan elçi kelimesinden farklı olarak seyahat eden resmi görevli kişi
anlamına gelen kelimelerle yazmışlardır [127].
Bu da bizi ister istemez adı geçen kişinin casus olduğu konusunda
bazı düşüncelere sevk etmektedir.
Bahis konusu tarihten sonra (705) Gök-Türk ülkesinde
sık sık isyanların çıkmış olması, az önce söylediğimiz gibi
CTS'de uzun uzun anlatılan bir raporun imparatora sunulması
ve adı geçen şahsın casus olduğu konusundaki tahminimizi kuvvetlendirmektedir.
707 yılının 5. ayında ''Sınır Muhafızları Generali'' rütbeli Chang Jen-tan,
Shuo-fang bölgesi başkumandanı oldu.
Kendisine kuzey sınırlarının savunması vazifesi verilmişti [128].
Ertesi yıl Çinliler,
Sarı Nehrin kuzeyinde daha evvel yabancıların gelip,
Çin ile münasebet tesis ettiği veya teslim olduğu üç kale şehrin inşasına,
eski olanların da tamirine başladılar.
Gök-Türk hücumlarının gelmesi muhtemel yollara yığınaklar yapılıp barikatlar kuruldu.
Çinliler bu şekilde Kapgan'ın güneye saldırı yollarını tıkamayı tasarlamışlardı.
Bundan sonra T'ang Hsiou-ching,
sınırları koruma kumandanı olarak, söz konusu mevzilere yerleşti [129].
708 yılının 11. Ayında batıdan da bazı Gök-Türk birliklerinin Çin'e girdiğini görmekteyiz.
Bu esnada batıdaki Gök-Türklere gönderilen Feng Chia-ping adlı kişi de öldürüldü.
Aslında Türgişlere gönderilmiş adı geçen şahsın da casus olma ihtimali kuvvetlidir [130].
Diğer taraftan An-hsi askeri valisi Çinli kumandanı Niou Shih-chiang ile Türgişler,
Hou-shao kalesinde savaştılar, mağlup olan Çinli vali öldürüldü [131].
Kaynakça
Gök-Türkler I-II-III, 3 cilt bir arada 2. Baskı, sf: 354-356, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2014,
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl