II. DEVLETİN KURULUŞUNDAN ÖNCE GÖK-TÜRKLER
1- Gök-Türklerin Tarih Sahnesine Çıktığı Sırada Orta Asya'nın Durumu
IV. asrın sonlarına doğru Moğolistan'ın doğusunda bir güç olarak ortaya çıkan
Juan-juanlar, bazı Hun bakiyesi kütleleri ve Hsien-pi kabilelerini kendilerine bağladılar.
Yine Türk asıllı olup kuzey Çin'de hakim olan Tabgaç devletinin en büyük rakibi idiler.
551 yılına kadar Orta Asya'nın en büyük devleti olma özelliğini taşıdılar.
Juan-juanların, Gök-Türkler tarafından imha edilişinden XIII. yüzyılda
Cengiz Han'ın ortaya çıkışına kadar Moğollar, bu bölgede devlet kuramamışlardır.
Juan-juanların yıkılışı, tamamen Gök-Türk devletinin kuruluşuyla bağlantılıdır.
386 yılında Türk asıllı boylar tarafından Çin'de tesis edilen Tabgaç (To-pa) devleti
V. asrın ikinci yarısında Budizm etkisiyle
Türk bozkır kültürü hususiyetlerini kaybetti ve Çinlileşerek Wei adını aldı.
534 yılında da doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
Doğu kısmı Gök-Türk devleti kurulmadan iki yıl önce 550'de yıkıldı.
Yerine Kuzey Ch'i devleti tesis edildi.
Batı Wei devleti ise 557 yılında Chou hanedanı olarak değişip ortadan kalktı.
350'li yıllarda Juan-juanlardan ayrılarak,
Maveraünnehir ve Semerkand havaliside devlet kuran Akhunlar,
başta bu bölge olmak üzere, İran ve Afganistan'da,
hatta Anadolu'ya uzanan önemli tarihi akınlarda bulundular.
Gök-Türk devleti kurulduğu sırada,
onların güney-batı komşusu oluyorlardı.
Gök-Türk devleti batıya yayılırken, ilk önce onlara çarptı.
Gök-Türk-Sasani ortak hareketi neticesinde 557 yılında yıkıldılar [38].
Kaynakça
Gök-Türkler I-II-III, 1 cilt bir arada 2. Baskı, sf: 17-18, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2014,
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl